Wysoka temperatura plus duża wilgotność powietrza: w Niemczech w miesiącach letnich cały czas mamy do czynienia z krótkimi okresami, w których występuje wysoka temperatura wraz z dużą wilgotnością powietrza. Jednak w ostatnim roku takie okresy występowały nadzwyczaj często i trwały długo. Według globalnej bazy danych klimatycznych Meteonorm dotychczas w Niemczech temperatury powyżej 20°C występowały średnio 1000 godzin w ciągu roku. Jednak w roku 2018 było ich ponad 1800 godzin! Ponadto przez 16 dni entalpia powietrza wynosiła ponad 67kJ/kg (własne pomiary stacji pogodowej w Emstek). Tak dużą liczbę dni należy postrzegać jako absolutną wartość maksymalną. W związku z tym nasuwa się pytanie: jeżeli w przyszłości takie upały będą występować częściej, to co hodowca może przedsięwziąć, aby chronić ptaki przed ich skutkami?
My ludzie wypracowaliśmy na taki okres różne strategie, które pomagają nam uczynić życie znośniejszym. Należy do tego na przykład noszenie lekkich ubrań, picie dużej ilości płynów, przebywanie w cieniu, zmniejszenie czynności, które powodują pocenie się oraz korzystanie z klimatyzacji. Ale co z naszymi kurami nioskami? Jakie możliwości mają one, aby poradzić sobie w takich upałach i jak wpływa to na ich zdrowie i produktywność?
Oddawanie ciepła przez drób
Aby odpowiedzieć na te pytania trzeba wiedzieć, że drób się nie poci i że oddawanie ciepła przez ciało ze względu na ich upierzenie jest bardzo ograniczone. Jeżeli jest im za ciepło, rozkładają skrzydła i trzymają je jak najdalej od ciała. Oddawanie ciepła do otoczenia przez grzebień, dzwonki i nogi jest możliwe również tylko w ograniczonym stopniu. Największą część ciepła oddają przez oddychanie. W płucach paruje przy tym dużo wody, i w ten sposób odprowadza ciepło z ciała. Jest to tak zwana termoregulacja za pomocą chłodzenia wyparnego.
Wszystko jest w porządku dopóki kury przebywają w swojej termoneutralnej strefie, która wynosi od 16 do 24C. Ponieważ różnica temperatur w stosunku do ich temperatury ciała wynoszącej 410C jest wystarczająco duża, następuje całkowite oddanie ciepła.
Należy jednak uwzględnić nie tylko temperaturę zewnętrzną, ponieważ bardzo ważna jest także względna wilgotność powietrza. Jeżeli przy temperaturze zewnętrznej od 24 do 26C wzrośnie ona do ponad 70%, wówczas zmniejsza się różnica zawartości pary w płucach w stosunku do otoczenia i kury muszą zwiększyć częstotliwość oddychania, aby całkowicie odprowadzić ciepło. Oznacza to, że szybciej opuszczają one swoją strefę termoneutralną i że stres cieplny zaczyna się już przy całkiem umiarkowanych temperaturach. Można to łatwo rozpoznać po tym, że kury zaczynają ziajać. Jest to wyraźny sygnał, że jest im za ciepło. Poza tym szybsze oddychanie pochłania dużo energii paszowej a tym samym zmniejsza produktywność.
Prognoza obciążenia cieplnego
Niemiecki Instytut Meteorologii - Der Deutsche Wetterdienst www.dwd.de – w okresie od maja do września podaje prognozy wartości entalpii i tłumaczy: „Entalpia to całkowita zawartość ciepła w powietrzu i służy jako wskaźnik obciążenia cieplnego drobiu”. Jeżeli według prognozy Niemieckiego Instytut Meteorologii dla powietrza na zewnątrz należy się spodziewać wartości entalpii na poziomie 67 kJ/kg i więcej, wówczas wartość entalpii dla powietrza w kurniku może wynieść nawet 72 kJ, która jest wartością krytyczną dla drobiu.
Jeżeli zbyt wysokie temperatury wzgl. zbyt wysokie wartości entalpii występują przez kilka następujących po sobie dni, wówczas nasze kury nioski reagują zwiększoną frekwencją oddychania i zmniejszają pobór paszy, aby odciążyć swoją przemianę materii. To powoduje następujące negatywne skutki:
- zwiększony pobór wody spowodowany ziajaniem
- zmniejszony pobór paszy w celu odciążenia przemiany materii
- mniejsza waga jaj
- zmniejszona nieśność
- gorsza jakość skorupek
- mokra ściółka przy nadmiernym poborze wody
- zwiększona liczba upadków
Co możemy zrobić, i to w odpowiednim czasie i zapobiegawczo, aby także w takich okresach zadbać o dobre samopoczucie i produkcyjność naszych kur niosek?
Aspekty budowlane
Już na etapie projektowania nowych kurników należy zwrócić uwagę na kilka aspektów. Aby osiągnąć dobrą ilość powietrza w kurniku, powinien on mieć odpowiednią wysokość. Poza tym ważna jest także dobra izolacja, która pomaga nie tylko w zimie, ale także w lecie zapobiega nagrzewaniu się powietrza w kurniku i przenikaniu promieni słonecznych do ptaków, co prowadzi do dodatkowego obciążenia cieplnego.
Ponadto należy zwrócić szczególną uwagę na zacienienie kurnika, szczególnie tam, gdzie znajdują się otwory wlotów powietrza. Dodatkowo temperaturę powietrza wokół kurnika podwyższają asfaltowe powierzchnie bez żadnych powierzchni zielonych . Zasadzenie drzew i krzewów sprzyja schłodzeniu świeżego powietrza wlotowego.
Koncepcja wentylacji
Istotą optymalnego sterowania klimatem, szczególnie w kurnikach z wentylacją wymuszoną, jest montaż nowoczesnych, odpowiednio zwymiarowanych systemów wentylacyjnych i odpowiednia technika sterowania.
Nasze współczesne rasy kur niosek charakteryzują się wysokim genetycznym potencjałem w zakresie produkcyjności. Oprócz zapotrzebowania bytowego mają także wysokie zapotrzebowanie produkcyjne, które objawia się szybszą przemianą materii (metabolizm). Oznacza to, że nasze obecne rasy kur niosek produkują dużo ciepła, pary wodnej oraz dwutlenku węgla. Podane w normie DIN 18910 współczynniki wymiany powietrza w normalnym przypadku wystarczają, aby odprowadzić ciepło oddawane przez ptaki. W upalne letnie dni jednak nie wystarczają. Tutaj należy osiągnąć przynajmniej 4,5 m3/h i kg żywej wagi, aby wystarczająco schłodzić ptaki. Odpowiednio wysoki współczynnik wymiany powietrza jest zatem bardzo ważny.
Dlatego, oprócz powszechnie stosowanych systemów doprowadzenia świeżego powietrza przez ścienne wloty powietrza oraz systemów odprowadzenia zużytego powietrza przez kominy, które są rozmieszczone na dachu, godne polecenia jest także zainstalowanie dodatkowej wentylacji na lato przez duże wloty powietrza na szczycie budynku (zdjęcie 1).
Zdjęcie 1: Dodatkowa wentylacja na lato przez duże otwory doprowadzające powietrze (żaluzje)
Ponadto co najmniej dwie trzecie współczynnika wymiany powietrza powinno osiągać się dzięki wentylacji wzdłużnej, ponieważ dzięki wentylacji wzdłużnej uzyskuje się największy przepływ powietrza (grafika).
Grafika: Schemat centralnego odprowadzenia zużytego powietrza przez kominy
W nowych kurnikach warto od razu zainstalować tak zwaną wentylację dachowo-tunelową. W tym systemie jeżeli temperatura w ciepłe letnie dni wzrośnie do ponad 25°C, komputer do sterowania klimatyzacją zmieni wentylację boczną na wentylację tunelową. W ten sposób całe świeże powietrze zostanie poprowadzone wzdłuż kurnika, co pozwoli na uzyskanie maksymalnej prędkości powietrza i efektu windchill (wychładzania powietrzem). Można to w prosty sposób osiągnąć dzięki połączonym na dachu kominom wyciągowym lub wieży z kominami wyciągowymi (zdjęcie 2).
Zdjęcie 2: Centralne odprowadzanie zużytego powietrza przez kominy (lewa strona) lub przez wieżę z kominami wyciągowymi.
Pomiar i odczucie nie zawsze są takie same
Efekt windchill opisuje różnicę między zmierzoną temperaturą powietrza a „odczuwalną” temperaturą w zależności od prędkości wiatru. Jeżeli temperatura powietrza jest niższa od temperatury ciała kur niosek wynoszącej ok. 41°C, wówczas ptaki oddają energię cieplną do otoczenia. Takie oddawanie ciepła wzrasta wraz ze wzrostem prędkości wiatru. W rezultacie ptaki odczuwają powietrze jako znacznie chłodniejsze niż jest ono w rzeczywistości. Jeżeli jednak temperatura dalej wzrasta, chłodzenie przez wiatr staje się nieskuteczne, ponieważ różnica temperatur jest zbyt mała. Wysoka temperatura powyżej 40°C już nie chłodzi, a wręcz przeciwnie dodatkowo ogrzewa ptaki.
Chłodzenie za pomocą wody
Ostatnią techniczną możliwością jest chłodzenie za pomocą wody. W gorących regionach klimatycznych szeroko rozpowszechniony jest system chłodzenia za pomocą mat PadCooling. Przy zastosowanej wentylacji podciśnieniowej bardzo ciepłe świeże powietrze, zanim dostanie się do kurnika, jest przepuszczane przez zwilżone wodą maty z celulozy lub tworzywa sztucznego. W ten sposób świeże powietrze nabiera wilgotności i schładza się przed dotarciem do kurnika, co w połączeniu z wentylacją tunelową prowadzi do bardzo wydajnego chłodzenia, które także przy ekstremalnych temperaturach zapewnia w kurniku dobry klimat dla ptaków.
Drugim systemem jest tak zwane chłodzenie natryskowe, które w dzisiejszych czasach jest już standardem w odchowalni kurcząt. W kurnikach z wolierami stosowanie tej techniki jest dopiero na początku drogi, gdyż istnieje obawa zbyt dużego zawilgocenia ściółki, a także wolier. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby system ten zamontować w ogrodzie zimowym, ponieważ zanim świeże powietrze przedostanie się z ogrodu zimowego przez wloty powietrza do kurnika, zostaje ono dobrze schłodzone przez system chłodzenia natryskowego.
Chów na wolnym wybiegu
Kurniki do odchowu na wolnym wybiegu należy rozpatrywać odrębnie ze względu na ich cechy konstrukcyjne. Tutaj nie można w pełni zastosować klasycznej wentylacji podciśnieniowej, ponieważ otwarte klapy na wybieg uniemożliwiają wytworzenie stabilnego podciśnienia. Dlatego coraz częściej stosuje się wentylację zrównoważoną przez kominy doprowadzające świeże powietrze.
Także w tym przypadku zaleca się stosowanie dodatkowej wentylacji w okresie letnim w postaci dużych wlotów powietrza (żaluzji) na szczycie kurnika. W nocy, gdy klapy na wybieg są zamknięte, przez otwarte żaluzje kurnik można gruntownie przewietrzyć chłodnym nocnym powietrzem. Dla odpowiedniej wymiany powietrza najważniejsze jest tutaj to, aby kurniki wraz z ogrodem zimowym były możliwie wysokie. Dach kurnika i dach nad ogrodem zimowym powinny być izolowane, aby ciepło nie mogło się dodatkowo gromadzić na poddaszu. Także w tym przypadku pomocne jest zacienienie wzgl. powierzchnie zielone wokół kurnika. Na wybiegu należy zadbać o odpowiednią ilość miejsc zacienionych dla ptaków.
Warto też przyjrzeć się regionom, które znacznie częściej narażone są na wysokie temperatury. Na przykład w Australii w kurnikach z wolnym wybiegiem z wentylacją naturalną stosuje się wentylatory obiegowe w odstępach od 10 do 15 m (zdjęcie 3). Zapewniają one odpowiedni efekt windchill przez to, że po prostu dmuchają na ptaki. Przy temperaturach powyżej 32°C stosuje się także dodatkowe chłodzenie natryskowe.
Abbildung 3: Einsatz von Umluftventilatoren kombiniert mit einer Sprühkühlung in einem Freilandstall in Australien
Zdjęcie 3: Zastosowanie wentylatorów recyrkulacyjnych w połączeniu z chłodzeniem natryskowym w kurniku z wolnym wybiegiem w Australii
1. Nocą praca wentylacji na najwyższych obrotach
Gdy nocą lub we wczesnych godzinach porannych powietrze się ochładza, należy porządnie przewietrzyć kurnik. Pomoże to schłodzić nieco cały kurnik, a ptaki mogą całkowicie oddać zgromadzone ciepło do chłodniejszego powietrza i odpocząć.
2. Codzienne sprawdzanie systemów doprowadzania świeżego i odprowadzania zużytego powietrza
Codziennie należy sprawdzać działanie wszystkich wlotów powietrza, wentylatorów i kominów wyciągowych. Nagromadzone przed wlotami powietrza kurz, liście, pajęczyny mogą zwiększać ciśnienie dla wentylatorów, a tym samym powodować wyraźne zmniejszenie wydajności przepływu powietrza.
3. Codzienne sprawdzanie wagi ptaków
Podczas upałów całkiem naturalne jest to, że ptaki zmniejszają pobór paszy z normalnie przyjętych 130 gramów do 120 gramów. Skutkuje to zmniejszeniem wagi jaj lub nieznacznym pogorszeniem nieśności. Problemem staje się to w momencie, gdy ptaki zaczynają tracić na wadze. Wtedy może to spowodować, że załamana nieśność nie zostanie przywrócona także po ustąpieniu upałów. Dlatego konieczne jest odpowiednio wczesne kontrolowanie wagi ptaków, aby jak najszybciej przeciwdziałać jej utracie.
Dzięki zainstalowanym w kurniku wagom dla ptaków (link do prospektu Ważenie ptaków), wystarczy jeden rzut oka na komputer sterujący produkcją, aby uzyskać odpowiednie informacje. Przy zauważeniu tendencji do zmniejszania się wagi istnieje możliwość przesunięcia czasu głównego karmienia na wczesne godziny poranne. Wtedy nie jest jeszcze tak gorąco i ptaki są bardziej głodne. Należy także sprawdzić skład paszy oraz dawkę witamin. Tutaj z pewnością pomocny będzie doradca ds. żywienia zwierząt.
4. Codzienne sprawdzanie zużycie wody
Przejdźmy teraz do kwestii poboru wody. Także tutaj przy zastosowaniu odpowiedniej techniki można ustalić dzienny pobór wody. Zużycie wody w ciepłe dni jest oczywiście większe. Trzeba zatem zapewnić odpowiednią ilość świeżej i chłodnej wody. Dlatego warto zainwestować w automatyczne urządzenie płuczące, ponieważ w stojącej wodzie szybko mnożą się bakterie i inne zarazki.
Zazwyczaj zużycie wody wynosi około 200 ml/ ptaka i dzień. Jego znaczne zwiększenie może mieć negatywne skutki. Oprócz wzmożonego bawienia się wodą, ptaki mogą także pić za dużo wody, co powoduje prawie płynny pomiot. Normalny stosunek paszy do wody to 1:1,8, w przypadku stresu cieplnego może on wzrosnąć do 1:4.
Rozpryskana przez ptaki woda lub mokry pomiot o zawartości substancji suchej tylko na poziomie 18% prowadzi jednak do wilgotnej ściółki, co powoduje wzrost emisji amoniaku i wilgotności w całym kurniku. W takim przypadku należy próbować osuszyć kurnik za pomocą zwiększonych współczynników wentylacji.
5. Dostosowanie programu świetlnego
Pobór paszy i wody oraz główny okres znoszenia jaj można w pewnym stopniu sterować za pomocą programu świetnego specjalnie dostosowanego do miesięcy letnich. Także tutaj dzięki zastosowaniu nowoczesnych komputerów sterujących istnieje możliwość zapobiegawczego przestawienia na wczesne godzinny poranne.
Spojrzenie wstecz i podsumowanie
Patrząc na ostatnie lato można stwierdzić, że przede wszystkim w nowszych kurnikach wszystko jeszcze raz dobrze się skończyło. W przeważającej części występowały wysokie temperatury, jednak przy niskiej wilgotności względnej. Praktycy stosujący wentylację tunelową relacjonowali, że „…nieśność co prawda trochę spadła, a kwota faktury za prąd się podwoiła, ale nie doszło do zwiększonej liczby upadków i ptaki dobrze przeżyły ten okres”. Aby być przygotowanym na następne lato, można krótko i zwięźle stwierdzić: liczy się każdy stopień! Proszę odpowiednio wcześnie zastanowić się, co Państwo jako hodowcy zwierząt mogą przedsięwziąć, aby także następne lato było dla kur niosek czasem w miarę możliwości bezstresowym.
Jörg Bohnes, Janett Peschel
Big Dutchman International GmbH
Publikacja w tomie specjalnym DGS-Sonderheft 27/2019